دوره کودکی که به دوره نهفته یا ساکت رشد معروف است از بعد از نوزادی شروع و تا بلوغ ادامه می‌یابد. بر خلاف دوران نوزادی و نوجوانی، در این دوره که سالهای پیش دبستانی و دبستانی کودک است، رشد جسمانی سرعت ثابت و ملایمی دارد. این سنین بخصوص از نظر رشد شناختی، اجتماعی و عاطفی بسیار با اهمیت است.

الگوهای رشد

سرعت رشد پس از سال اول زندگی به میزان قابل توجهی کاهش می یابد.وزن به طور متوسط ​​1.6 تا 3.9 کیلوگرم در سال افزایش می یابد. تنها تفاوت های جزئی بین دختر و پسر وجود دارد. سرعت افزایش وزن در دخترها از 10 تا 11 سالگی و در پسرها از 11 تا 12 سالگی بیشتر میشود که نشانه نزدیک شدن به بلوغ است. 

افزایش قد به طور متوسط ​​5 تا 9 سانتی متر در سال است که به مرور تا نزدیک شدن به سن بلوغ کندتر هم می شود. کودکان ممکن است رشد نامنظمی شامل توقف رشد و جهش رشد داشته باشند که با تغییر در اشتها و مصرف غذا همراه است. برای والدین، این دوره‌های رشد آهسته‌ اما طبیعی و کاهش اشتها می‌تواند باعث اضطراب و کشمکش با کودک در زمان صرف غذا شود.
اندازه بدن کودکان خردسال پس از سال اول به طور قابل توجهی تغییر می کند. رشد سر حداقل است، رشد تنه به طور قابل توجهی کند می شود ولی اندام ها به طور قابل توجهی بلند می شوند. پیاده روی و افزایش فعالیت بدنی به رسیدن پاها به حالت راست طبیعی و افزایش قدرت عضلات  کمک می کند.

ترکیب بدن کودکان پیش دبستانی و دبستانی نسبتا ثابت باقی می ماند. چربی به تدریج در سالهای اولیه کودکی کاهش می یابد و بین 4 تا 6 سالگی به حداقل می رسد. سپس کودکان در آماده شدن برای جهش رشد بلوغ، بازگشت اولیه چاقی یا افزایش چربی بدن را تجربه می کنند .
اگر بازگشت اولیه چاقی قبل از پنج و نیم سالگی اتفاق بیفتد احتمال افزایش چاقی و اضافه وزن در بزرگسالی وجود دارد (ویلیامز و گولدینگ، 2009).

 دختران حتی در سنین پیش دبستانی نسبت به پسران درصد چربی بیشتری دارند، اما این تفاوت ها تا سنین نوجوانی قابل توجه نیست.

ارزیابی رشد

مهمترین و مطمئن ترین راه ارزیابی وضعیت سلامت و تغذیه کودک ، مقایسه مشخصه های تن سنجی (آنتروپومتریک) یعنی قد، وزن و BMI کودک با نمودارهای رشد است .اندازه‌گیری‌های دیگری که کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما تخمین‌هایی از ترکیب بدن ارائه می‌دهند شامل محیط دور بازو و چین‌های پوستی عضله سه سر بازو و زیر کتف است.

باید دقت کرد که از تجهیزات و تکنیک های استاندارد برای اندازه گیری استفاده شود. نمودارهای رشد سنین تولد تا 24 ماهگی بر اساس اندازه گیری طول در حالت خوابیده و وزن برهنه است، در حالی که نمودارهای رشد سنین 2 تا 20 سال بر اساس قد ایستاده و وزن با لباس سبک و بدون کفش است.

نمودار وزن به قد و BMI برای ارزیابی رشد بسیار با اهمیت هستند و یک مقایسه بین وزن و قد در اختیار ما می گذارد.

اندازه گیری های رشد باید در فواصل منظم انجام شود. اندازه گیری های یکباره امکان تفسیر وضعیت رشد را نمی دهد. کودکان بعد از 2 سالگی معمولا به کانال رشدی خود می رسند و تا قبل از سن بلوغ با کمی نوسان این کانال را حفظ می کنند.

نظارت منظم بر رشد کودک، امکان شناسایی زودهنگام مشکلات و شروع بموقع مداخلات را فراهم می کند تا رشد بلندمدت به خطر نیفتد.

وزنی که به سرعت افزایش می‌یابد و از کانال رشد عبور می‌کند ممکن است نشان دهنده چاقی باشد و عدم افزایش وزن در طی یک دوره چند ماهه یا کاهش وزن ممکن است در نتیجه سوءتغذیه، بیماری حاد، یک بیماری مزمن تشخیص داده نشده، مشکلات عاطفی یا خانوادگی قابل توجه باشد.

کودکانی که توسط متخصصان مراقبت های بهداشتی فقط در صورت بیماری ارزیابی می شوند، شانس بررسی و اطمینان از دسترسی به رشد و تکامل شایسته خود را از دست می دهند.

جبران رشد

کودکی که در حال بهبودی از یک بیماری یا سوء تغذیه است و رشد او کند یا متوقف شده است، بعد از بهبودی و رفع مشکلات پیش آمده، رشدی بیش از حد انتظار را تجربه می کند که رشد جبرانی نامیده می شود، دوره ای که بدن در تلاش است به کانال رشد طبیعی خود بازگردد.

زمان طلایی برای جبران رشد

مطالعات نشان می دهد اگر عقب ماندگی رشد، سریع جبران نشود، کودک برای همیشه از رشد طبیعی خود عقب بماند.

 مطالعات روی کودکان مبتلا به سوءتغذیه در کشورهای در حال توسعه و کودکانی که به دلیل بیماریهای مزمن مانند سلیاک یا فیبروز کیستیک دچار سوءتغذیه بودند ولی به موقع تغذیه کافی دریافت کردند ، نشان داده است که این کودکان طی یکی دو سال به کانال‌ رشد طبیعی خود رسیده‌اند.

انوع عقب ماندگی رشد

1. حالتی که رشد کلی کم است یعنی هم زمان قد و وزن به یک نسبت کمتر از انتظار است که حکایت از یک مشکل مزمن دارد.
2. زمانی که کم وزنی به نسبت بیشتر از کوتاه قدی اتفاق افتاده است. در این حالت کودک به تازگی دچار مشکل شده و هنوز قد کودک تحت تاثیر قرار نگرفته است.

در حالت اول کودک دچار اختلال تغذیه مزمن است و افزایش وزن روزانه، بسیار ملایم و از حدود 2 تا 3 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن کودک بیشتر نخواهد بود.

در حالت دوم که وزن به نسبت بیشتری از قد عقب افتاده است، با اصلاح مشکلات و تغذیه مناسب، سرعت افزایش وزن قابل توجه است و ممکن است تا ده برابر رشد معمولی یعنی روزانه تا 20 گرم به ازای هر کیلو وزن کودک باشد . این برای یک کودک با وزن 20 کیلو حدود 400 گرم افزایش وزن در روز خواهد بود.

در دوران رشد سریع به انرژی، پروتئین و بعضی ریز مغذی ها بخصوص ویتامین آ، آهن و روی بیشتری نیاز است. هر چه بافت بدون چربی کودک بیشتر باشد نیاز به انرژی هم باید بیشتر در نظر گرفته شود. زمانی که کودک به وزن مناسب خود بازگشت باید مراقب بود به سمت چاقی و افزایش وزن نرود.

رشد قدی تقریباً 1 تا 3 ماه پس از شروع درمان به اوج خود میرسد، در حالی که افزایش وزن بلافاصله شروع می شود.

مواد مغذی مورد نیاز

کودکان در حال رشد و تکامل استخوان ها، دندان ها، ماهیچه ها و خون هستند و به نسبت اندازه خود در مقایسه با بزرگسالان، غذای بیشتری نیاز دارند.

کودکانی که برای مدت طولانی اشتهایشان کم است، انتخاب غذایی محدودی دارند و زیاد به غذاهای کم ارزش و غیر مغذی علاقه دارند، در معرض خطر سوء تغذیه قرار دارند.

جداول نیازمندیهای تغذیه ای کودکان بر اساس مطالعات روی نوزادان و بزرگسالان تهیه شده وبرای پیشگیری و کاهش خطر ابتلا به بیماریهای مزمن و اطمینان از رشد مناسب تهیه شده است. اگر کودکی در حد توصیه شده در این جداول غذا مصرف نکرد، نمی توان تصور کرد که کمتر از نیاز خود غذا مصرف می کند.